tungkol sa kung saan saan

Manghang-mangha siya sa mga lansangan ng Venice. Nakakita na siya ng makikitid at pasikut-sikot na mga eskinita sa Maynila, pero lahat ng iyon ay walang mga pangalan at pananda na magtuturo ng daan tungo sa mga importanteng destinasyon. Hindi katulad ng mga makikipot na daan ng Venice.  Mga daan na punung-puno ngayon ng mga taong patungo sa magkabilang direksiyon. Na hindi niya inaasahan; malamig ang panahon, kaya dapat sana ay mas kaunti ang mga turista ngayon.  Abala sa pag-iisip at pag-iwas sa nakakasalubong, hindi na niya namamalayan ang mga ikinukuwento ng kasama. Mga kuwentong ilang ulit na niyang narinig pero hindi siya pagsasawaang pakinggan.  Bandang huli, ang makikipot na daan ay umakay tungo sa malalawak na piazza. "Malapit na tayo," pakli niya, nakahinga nang maluwag (literal at simbolikal) dahil hindi na siksikan. "Sandali," wika ng kasama, "ang ganda ng araw."  Papansinin pa lamang sana niya ang halina ng pagdungaw n...

Matutulog siya sa bus. Kahit pa nagdala siya ng aklat para sana basahin. Kahit pa sandali lang, kung tutuusin, ang dalawa't kalahating oras ng biyahe mula Dresden hanggang Berlin. Kagyat siyang pumikit matapos maupo at magkabit ng sinturong pangkaligtasan. Hindi na niya namalayan ang isa pang paghinto para magsakay ng pasahero sa Neustadt sa kabilang ibayo ng ilog Elbe. Nahihimbing na siya nang lumabas ang bus sa sentro ng siyudad, nananaginip habang bumabagtas sa expressway pahilagang kaluran tungo sa kabiserang lungsod-estado ng Alemanya. Paano'y napagod siya matapos mapawi ang epekto ng bugso ng adrenalin. Ang pagbisitang ito sa kaibigan sa Berlin ay talaga namang biglaan, na "pinlano" mga ilang oras lang ang kaagahan. "Kumusta, kailan tayo ulit magkikita?" "Ano kaya kung mamaya?" Nagkataon pang may diskuwento sa tiket ng bus. Kaya matapos ang isang mabilisang pag-book ng tiket sa Internet, at ang simbilis na pag-iimpake ng mga gamit at ...

Ang pera ay isang mahalagang imbensiyon ng lipunan. Ang papel ng salapi sa ekonomiya ay katumbas ng papel ng mga unit at physical quantities sa physics. Sa pamamagitan ng napagkasunduang mga unit para sa iba't-ibang physical phenomena, nagiging quantity  ang mga quality : nabibigyan ng panukat ang mga bagay na bago noo'y nailalarawan lamang. Ang dating malayo o malapit ay nagiging 10 kilometro; ang dating mabigat o magaan ay nagiging 50 kilogramo; ang dating matagal o mabilis ay nagiging 30 minuto. At sa physics, mas madaling pag-usapan at ilarawan ang mga bagay-bagay kapag ang mga ito'y de-numero na.

Nitong nagdaang mga buwan, ang lahat ng mga babae sa pamilya ko - asawa, nanay, mga kapatid, maging ang maliit kong pamangkin na kakatuto pa lang magsulat ng pangalan - ay nahumaling sa isang sikat na telenobela, na kung saan ang isang mahirap pero pursigidong babae ang nagsilbing yaya sa batang anak ng isang guwapong biyudo. Gaya ng inaasahan, may pag-iibigang nabuo sa pagitan ng yaya at ng biyudo sa kabila ng mga hadlang (hindi ko na idedetalye, kunwari ay hindi ko alam). Sa ngayon ay nagpapatuloy pa rin ang istorya, at, kung sakaling natuloy ang pagsasapelikula nito, tiyak na susubaybayan pa rin ito ng pamilya ko at ng publiko. Kunwari hindi ko ito alam. Larawan mula rito .

Noong bata ako, ang pagbiyahe sa himpapawid ay hindi pa kasing pangkaraniwan gaya ng sa ngayon, kaya may dalang misteryo at pagkamangha ang mga eroplano at ang paglipad. Halos araw-araw, sa gitna ng paglalaro, hihinto kaming magkakaibigan upang tumingala sa isang dumaraang eroplano (kung minsan pa nga ay waring sobrang baba, dahil siguro sa taas namin sa Antipolo) at kakaway, magba-'babay'. Nabawasan ang misteryo nang makakita ng totoong mga eroplano na nakaparada sa paliparan, habang naghahatid ng mga mangingibang-bansang mga kaibigan at kamag-anak. Naging totoo at hindi na malayo ang karanasan nang ang mismong kapatid ang kinailangang lumipad. Bandang huli, dahil sa trabaho at mga bakasyon, nakasakay na rin ako ng eroplano, at tuwang tuwa habang tumatanaw sa direksiyong kabaligtaran ng sinisipat ko noong aking kabataan. Ang maulap na kalawakan sa ibabaw ng gitnang Asya. Kuha noong unang pagbisita ko sa Europa.

May punto noong bata pa ako na inisip kong kaya kong maging kahit ano mang naisin ko. Lahat naman siguro ng bata ay ganun. Kapag natuto ka nang gumuhit, iguguhit mo ang sa palagay mo ay ang pinakamagandang landscape, ang larawan ng bukirin na may dalawang bundok sa malayo, may mga ulap at bahagyang nakatagong araw sa itaas, at ilang mga ibon na hugis M. Susubukan mo rin sigurong mag-sketch ng mga bagay-bagay, at bandang huli ay mga mukha na, na pinipilit mong gayahin mula sa larawan. Magsusulat ka rin ng tula, una muna'y haiku pagkatapos ay mga tanaga at mga awit (na baka inaawit mo pa ang bawat linya sa saliw ng Leron-Leron Sinta). Kapag mapangahas ka na, gagawa ka rin siguro ng freestyle, o kaya naman ay lalapatan ng musika ang mga kinatha mo.

Nitong nakaraang dulong sanlinggo, nagpasiya akong gawin ang isang bagay na matagal ko nang hindi nagagawa: ang maglakad-lakad nang walang destinasyon, walang tiyak na patutunguhan, habang nagmamasid sa makasaysayang mga bahagi ng lunsod. Ang Semper Opera sa Theaterplatz

Matagal na rin akong hindi nakakapangumusta sa pamilya ko sa Pilipinas. Siyempre pa, nakakausap ko naman araw-araw (halos) si Steph. Pero ang mga magulang at kapatid ko ay lagi ring wala sa bahay, at kung nasa bahay man ay mabagal ang koneksiyon sa Internet. Bukod pa diyan, dahil sa DST, may eksaktong anim na oras na pagitan ang aming mga orasan: tulog pa ako sa tanghalian nila, nasa trabaho ako sa hapon at gabi nila, at makakauwi ako ng bahay nang madaling-araw nila. Pero nitong isang Sabado kamakailan, naabutan ko ang ate ko, at sumunod ang walang patumanggang pakikipagkulitan sa mga pamangkin.

Nitong nakaraang dulong sanlinggo, binista ako ni Grace at tinungo namin ang mga kagubatan ng Elbe Sandstone Mountains. Matagal ko na rin kasing gustong puntahan ang sikat na lumang tulay dito, ang Bastei Brücke. Ang Bastei Brücke. Larawang kuha ni Andreas Steinhoff. Mula sa Wikipedia .

Hindi ko alam kung sapat nang kuwalipikasyon na anak ako ng isang manggagawa ng cabinet. Pero ang totoo, hindi naman iyon mahalaga. Madali lang namang sundan ang instruksiyon ng Ikea. At wala namang choice si Grace; ako lang naman ang pinakamalapit na kaibigang lalake, na pwede niyang hingan ng tulong. Kaya hayun, magkasama naming binuo ang kaniyang bagong puting cabinet.

Lahat naman siguro tayo ay dumaan sa mapapait na karanasan sa buhay pag-ibig. Kapag nandun ka pa sa panahong iyon, siyempre pa, hindi iyon madaling pagdaanan. Mga gabing walang tulog, mga di-masagot na mga tanong, mga luha... Sabihin pa (at sana naman), naranasan na rin natin kung paano bumawi mula sa ganitong mga karanasan. Pero aminin natin: minsan tinatamaan tayo ng kung anong topak at parang gusto nating balikan ang damdaming iyon. Kahit hindi na yung tao o yung mga pangyayari; yun lang damdamin. At siyempre pa, ang epekto nito (o baka sanhi?) ay ang pagsesenti sa pamamagitan ng pakikinig ng mga madramang mga kanta. Screen shot mula sa laptop ko ngayon. Oo, mas gusto ko ang bersiyon nila ng "Broken Hearted Me" kesa dun kay Anne Murray. Ang video ay mula kay  cyberman000051 (maraming salamat!)

Ang mga pamangkin ko ay home schooled. Ang siste, si Ate ay nagbabayad ng "tuition" sa isang home school organization para sa mga aklat, syllabus, at mga proyekto sa pagtuturo, pero siya pa rin ang titser ng kaniyang mga anak. Ang panganay niya, si Kyla , ay mahusay nang magsulat at magbilang; maaga pa lang ay nakitaan na namin ng kahusayan ang bata. Ang mas nakababata, si Noah, ay huli kong dinatnan bilang isang magulo at makulit na bata; bulol pa siya nang una akong pumunta dito sa Alemanya. Tingnan mo nga naman ang panahon. Kamakailan ay nag-email si Ate ng isang larawan: ang unang school work ni Noah:

Mas malamig pa rin dito sa Dresden kesa sa Pilipinas. Ngayon na siguro ang pinakamainit na yugto ng tag-init, pero sa pinakamainit ay nasa mga 25 degrees pa rin ito, at sa gabi, nasa mga 15 pa rin, parang naka-aircon pa rin. Ang problema nga lang, alas-diyes na lumulubog ang araw, kaya ang alas-otso ng gabi ay parang alas-kuwatro pa lang ng hapon sa Pilipinas. Nakaharap pa naman din sa kanluran ang bahay ko kaya nasasagap ko ang lahat ng init bago dumilim. Kaya sa gabi, pagsampa sa kama, binubuksan ko ang naka- steady  na bentilador bago matulog.

Nasa kontrata ng bahay ko dito na hindi pwedeng magsabit ng halaman sa labas ng bintana. Kaya nang bumili si Steph ng mga halaman noong nandito siya, hindi ako masyadong interesado. Hinayaan ko lang siya nang una niyang dalhin ang mga halaman, at nang bumili siya ng mga bagong paso, manghingi ng bagong lupa mula sa aming mga kakilala, at maglipat ng mga tanim.

Kailan nga ba talaga tumatanda ang isang tao? Bago ko hanapin ang sagot sa tanong na iyan, lilinawin ko lang ang ibig kong sabihin. Sa wikang Filipino, ang pagtanda ay pwede ring mangahulugang paglaki  o growth sa Ingles. Buweno, kung iyan ang katumbas na salitang gagamitin natin, ang simpleng sagot sa tanong ko ay: araw-araw. O baka kahit pa nga minu-minuto, o segu-segundo. Pero, gaya ng alam nyo na rin marahil, ang tinutukoy ng katagang pagtanda sa tanong na iyan ay ang pagiging matanda  o adulto (talaga nga bang walang salitang-ugat na Tagalog na katumbas ng "adulto"?) o, sa Ingles, getting (being) old / mature . Kaya, ang mas maliwanag (pero mas mahabang) bersiyon talaga ng tanong ko ay: Kailan nga ba talaga maituturing na matanda na  ang isang tao? Sa pananaliksik, madalas kong nadadaanan ang ganitong uri ng problema. Kung minsan, ang isang bagay na continuum ay gusto mong i- binarize . Parang isang larawang punung-puno ng kulay na gusto mong gawing blac...

(Paunawa: Wala pa kaming anak. Pero matagal na kaming nagplano, at talagang gusto naming magkaanak. Ito siguro ang sasabihin ko sa anak ko kapag kaya na niya akong intindihin.) Pasensya ka na anak.

Minsan ko nang inihambing  ang marahang pagdaloy ng mga ilog sa mabagal na pag-usad ng buhay. Pero paano naman kapag, sa pana-panahon, lumaki ang tubig nito at pasimulang apawan ang mga pampang? Sa nakaraang mga araw, maraming mga bayan at lunsod sa Gitnang Europa ang nalubog sa baha dahil sa walang-tigil na mga ulan nitong nagdaan. Umapaw ang mga ilog Danube, Elbe, Rhine, at iba pang maliliit na daluyan. Napanood ko pa sa telebisyon na ang Prague ay nasa state of calamity na. Dito sa Dresden (na kung saan tutuloy ang mga tubig na nagmula sa Prague, sa pamamagitan ng Elbe), naglagay na ng mga sandbags sa tabi ng ilog, pero patuloy pa rin sa paghahanda ang lahat para sa posibleng mabilis na pagtaas pa ng tubig. Ang Elbe sa normal na antas ng tubig nito. Ngayon, ang mga damuhan sa gilid ay lubog na sa tubig.

Ang panahon, o weather, ay isang bagay na hindi madaling mahulaan. Totoo, ang makabagong teknolohiya ay nagdulot ng pagsulong sa computing power kaya mas mabilis nang nakagagawa at nakapagpoproseso ng mga modelo at mga forecast. Pero sa pangkalahatan, ang mga bagay na ito ay nakabatay pa rin sa ilang antas ng probability , at kinakailangan ng real-time at paulit-ulit na pagrepaso sa mga ito upang magkaroon ng mas mahusay na ulat para sa publiko.

Bago umuwi ang asawa ko sa Pilipinas, tiniyak ko na makakapasyal kami dito sa Europa. Sa isang lugar maliban sa aming tahanang lunsod ng Dresden. Sa umpisa pa lang, wala na akong alinlangan na ang pinakamagandang lugar para bisitahin ay ang Italya.

Bihira ang mga pagkakataong nakatanggap ako ng postcard; karamihan pa sa mga ito ay hindi talaga para sa akin, kundi para sa buong pamilya. Kung tama ang pagkakaalala ko, si Kuya Toto, ang pinsan kong tripulante noon sa isang cruise ship , ay nagpadala ng mga postcard sa amin noong maliit na bata pa lang ako. Nang makapag-asawa si Diche at manirahan sa Europa, nakatanggap kami ng mga postcard mula sa Iceland, England, at kung saan-saan pang mga lugar kapag nagbabakasyon sila. Bago kami maghiwa-hiwalay para sa postdoc , nagpadala nagbigay (hindi na dumaan sa koreo ang mga ito kundi binitbit na niya pauwi) rin si Ekkay ng mga postcard mula sa mga paglilibot niya sa Cambodia at Vietnam. Oo, literal na mabibilang sa daliri ang mga pagkakataong tumanggap ako ng postcard. Larawan: D. Berthold. Postcard mula rito .

Hindi ko alam kung bakit ang paboritong  dumpling  ng Pinoy ay nagtataglay ng pangalan ng isang lugar sa Tsina. Isang palaisipan sa akin kung bakit lugar  ang idinugtong sa pangalan ng pagkain . Subukan mong pagtabi-tabihin ang mga lumpiang alam natin: lumpiang ubod/s ariwa , lumpiang toge/ gulay , lumpiang Shanghai ; o, di ba, parang may mali? Pwede naman sanang lumpiang karne  o lumpiang masarap  o kahit ano pang ibang pangngalang o pang-uring may kinalaman sa pagkain ang ginamit na pantukoy sa partikular na lumpiang ito. Talaga nga kayang sa  mainland  nagmula ang popular na pagkaing ito (ang mismong salitang  lumpia , kung tutuusin, ay talaga namang tunog Tsino)? Sakali mang gayon nga, ngayon ay talaga namang tatak na ng Pinoy ang lumpiang shanghai.

Dalawang oras lang ang layo ko mula sa Prague, ang tinaguriang Paboritong Lunsod ng Europa. Labinsiyam na euros lang ang biyahe sa tren. Napakaganda ng mga tanawin mula sa tren, na bumabaybay sa tabi ng Ilog Elbe. Parte pa naman ng Schengen area ang Czech Republic, kaya hindi naman kailangan ng panibagong visa. Mga tagpo sa tabi ng Ilog Elbe: ang Saxon Switzerland. Kaya ewan ko nga ba kung bakit ngayon ko lang naisipang mamasyal dito.

Batay sa pagsasalita at sa mga pagkilos niya sa loob ng tindahan, siya rin siguro ang may-ari nito. Isang maliit at singkit na babae, nasa mga 40 ang edad niya sa tantiya ko. Kanina pa siya nagpapaikut-ikot sa tindahan, tumutulong sa pag-aayos ng estante, tumatao sa kaha sa tuwing may magbabayad, nakikipaghuntahan sa mga parokyanong sa palagay ko ay suki na rito.

Kamakailan lang, nagkaroon ako ng pagkakataon na bumisita sa Potsdam na kanugnog ng Berlin. Napakasarap makapagsalita muli ng Tagalog matapos ang matagal na pakikipag-usap sa Ingles o sa putul-putol na Aleman. Ang mga bagong Pinoy na kakilala ang siyang naging tour guides  ko sa paglilibot sa tanyag na kabisera. At ang unang destinasyon? Siyempre pa, ang Berlin Wall.

Sa pagkakaalala ko, kung kailan hindi na kami nagkakasama, saka pa kami nagkaroon ng pantanging tawagan. Sa Caramoan. Larawan mula rito .

Ubos na ang pizza bago ko ito maisipang kunan ng larawan. Karton na lang ang natira. Ngayon ay spicy chicken wings naman ang babanatan ko.

Miyerkules ngayon, at kailangan kong dumalo sa aming pagpupulong. Hindi ako nagmamadali dahil ang Tram 13 patungo sa aking destinasyon ay humihinto sa tapat mismo ng aming gusali. Pero para maiba naman, binalak kong pumunta muna sa city center  bago tumungo sa pulong ngayong araw na ito. Sa halip na alas-sais, alas-singko ng hapon ako umalis. Mabuti na lamang at gayon ang ipinasya ko. Kuha mula sa labas ng bintana. Ang gusali sa tapat ay ang St.-Benno-Gymnasium. Dito humihinto ang Tram 13.

May kakaibang ihip ang malamig na hangin sa labas at ang hangin sa loob ng kukote ko. Matapos ang ilang araw nang hindi pagkakatulog, heto at hindi ako nagising sa alarm dahil sa malalim na pananaginip. Masasayang panaginip tungkol sa mga pang-araw-araw na gawain sa Pilipinas, gaya ng pag-aabang ng taxi o paglalakad-lakad sa Sunken Garden. Kaya hindi ko pa matiyak noong una kung gising na nga ba talaga ako habang binabasa ang text ni misis: "Mahal, dumating na ang passport ko! May visa na ako!"

Kapag nagmamadali ako, saka naman parang laging may aberya. Noong nakatira pa ako sa Antipolo at kailangan kong habulin ang alas-siyeteng klase ko sa UP Diliman, hindi talaga pumalya. Laging may mali kung kelan naman ako nagmamadali! Nariyang may maiwan: ang cellphone, ang wallet, ang libro. Kung kelan ka nagmamadali, saka naman walang dyip; kung kelan ka naghahabol, saka naman pagkabagal-bagal ng sasakyan. At kapag huli ka na, para bang ang haba ng pila ng sasakyan at ang tagal ng trapik.

Bakit kaya puti ang kulay ng niyebe? Pagsapit pa lang ng taglagas, unti-unti nang nawawalan ng kulay ang paligid habang isinasaboy ng mga halaman ang kanilang mga dahon sa paligid. Totoo, hindi naman ito biglaan; mula sa berde ay nagiging makintab na kahel muna ang mga puno, animo'y taong nagpakulay ng buhok. Pero ang kahel ay nauuwi sa tigang na kulay-kape, hindi na sa itaas kundi sa ibaba, habang ang mga dahon ay isa-isa nang nalalaglag sa lupa. Hanggang sa pagsapit ng taglamig, kalbo na ang halos lahat ng puno; waring lubusan nang naubos ang lahat ng kulay sa paligid. Ang natitira na lang na piraso ng berde ay ang mga damuhan at ilang maliliit na halaman. Na tatakpan naman ng makapal na puting niyebe.